Lecture by Damian Barnat (AWF University in Krakow)

Abstrakt

Czy określenie współczesnej kultury świata zachodniego jako świeckiej jest trafne? Mając na uwadze upadek „tezy sekularyzacyjnej”, zakładającej ścisły związek między narodzinami świeckości a zanikiem wiary, a także – obserwowane w wielu społeczeństwach – zjawisko „deprywatyzacji” religii, taka diagnoza współczesności musi budzić wątpliwości. Dlaczego zatem Charles Taylor, uważany za jednego z najwybitniejszych filozofów współczesnych, twierdzi, że żyjemy w epoce świeckiej? Czy nie jest tak, że bliższy prawdy jest pogląd o nastaniu porządki postświeckiego?

W moim wystąpieniu dokonam rekonstrukcji i krytycznej analizy głównych wątków zaprezentowanych przez Taylora w A Secular Age, wydanej w 2007 roku książce uchodzącej za jego opus magnum. W szczególności skupię się na wyartykułowanym przez Taylora filozoficznym wymiarze świeckości, który dotyczy „warunków wiary” (conditions of belief).

Moja prezentacja składa się z trzech części. W pierwszej części przedstawię główne elementy Taylorowskiej koncepcji świeckości: przedmiot, metodę oraz rezultaty badań. Scharakteryzuję tutaj, scalające Taylorowską narrację, pojęcie „Reformy” oraz wskażę istotne etapy („osiowa rewolucja”, „odczarowanie świata”, deizm i narodziny „humanizmu wyłącznego”, autentyczność i porządek „postdurkheimowski”) w procesie formowania się współczesnych „warunków wiary”, określonych przez immanencję oraz moralno-duchowy pluralizm. 

W drugiej części odniosę się do niektórych głosów krytycznych skierowanych wobec koncepcji Taylora. Skupię się tutaj przede wszystkim na argumentach przedstawionych przez Iana Huntera. Podważając heurystyczną wartość podejścia Taylora, Hunter twierdzi, że stanowi ono przykład, uwikłanych ideologicznie oraz stronniczych „walczących koncepcji sekularyzacji”. Oprócz zarzutów o charakterze ogólnym, dotyczących natury Taylorowskiej narracji, przytoczę również stanowiska, kwestionujące historyczną adekwatność niektórych aspektów analiz Taylora. Mam tutaj na myśli dokonane przez Taylora ujęcie deizmu. W tej kwestii Ian Leask zarzuca Taylorowi m.in. esencjalizm – brak rozpoznania różnorodności koncepcji deistycznych. Natomiast Winfried Schröder krytykuje Taylora za postrzeganiedeizmu w sposób epifenomenalny, a więc jako jedynie fazy przejściowej między tradycyjną wiarą a oświeceniowym ateizmem. 

W ostatniej części prezentacji zajmę się zjawiskiem religijnej indyferencji. Postaram się pokazać, że postawa religijnej indyferencji o charakterze nierelacyjnym (adiafora) wykracza poza Taylorowską koncepcję współczesnej kultury, definiującą ją jako rozdartą między wiarą a niewiara. Chociaż więc zgadzam się zasadniczo z zaproponowanym przez Taylora podejściem, to jednak uważam, że jego koncepcja nie pozwala uchwycić specyfiki zjawiska religijnej indyferencji